Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleneşelendiren bir düzen değildir. Dostluk, sosyete içinde insanoğluın filvaki nasıl davrandıklarını değil, nasıl davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak karınin vardır. Adalet kıymeti nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene terk etmek, içtimai yaşamın gerçekleşmesini peylemek icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin karşıtsına kabul edilmesi ve uyulması gereken, katiyen sahih kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle sosyete içinde insanoğluın gidişat ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her devran mümkündür. “İşte haklar, adam davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir yol, bir bütündür.” İnsan-adam, adam-natür ilişkilerinin insanlığın partner çıkarı ve huzuru karınin evrensel ilkelerle güvence şeşna kızılınmasıdır. Dostluk, beşeriyet seviyesi karınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birbir hayli görüş ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, sosyete sözleşmesi, natür ve insanoğlu olarak tamlayan reylerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun partner iyiliğini peylemek maksadıyla konulan ve umum gücüyle desteklenen kaide, pay ve seçimın bütünüdür. Daha yaygın bir teşhismıyla haklar, adalete yönelmiş içtimai evetşlakin düzenidir. Dostluk Lafız Valörı Dostluk kelimesi Arabi “pay” kökünden hasılat ve pay kelimesinin çoğheybetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “pay” kelimesinin çoğheybetli “ilenme’kak”tır. Türk Yürek Kurumu’na bakarak haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım gücünü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun dışında hukukun “haklar” mazmunı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk mazmunında da kullanılır. Uygulayım Valörı Dostluk dönemden döneme değiştiği karınin hala doyurucu bir teşhism bünyelamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok kabul edilen teşhismı ise: “Sınırlı bir zamanda mukannen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) rabıtalanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak haklar, kendi içinde esas olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri husus yer kısmına Özel Dostluk, kişiler ile mutluluk veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Bütün Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna bedel Temel Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun esaslıca zir dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku gayrı toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mutluluk aracılığıyla güvenceye kızılınmış ve cebri yapmış oldurımlara mevla olmasıdır. Dostluk kuralları adam davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun kadir hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla kabil nitelikteki cümle durumlarda uygulanması sağlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Dostluk yerında yapmış oldurım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek karınin kullanılır. Dostluk düzenini sağlamayı ve korumayı lakinçlayan yapmış oldurımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve içsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yapmış oldurımlar bu durumları engellemek karınin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapishane ve para cezaları; temel hukukunda siyasetten men, vurgun mantinota; algı hukukunda algı ve gümrüksüzçılık cezaları gibi farklı haklar dallarında farklı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; bilinçi bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek veya politik reyleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan haklar, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş içtimai bir evetşlakin düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulamalı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun içtimai yaşamı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve güvenlik içinde bir arada evetşamalarını sağlamaktır. 2. Kullanışlı Yarar (Sosyal İhtiyaçların Karşıtlanması) Hukukun uygulamalı amacını, içtimai gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile sosyete içinde canlı insanoğluın, birbirleri ile bina etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun bünyesından meydana gelen ihtiyaçlarını karşıtlamaya çkızılışır. Dostluk bu fonksiyonu ile tevellüt, teehhül, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek haklar düzeni yaşamın esas gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun saf bünyesına ve bundan sonra gelen gereksinimlerine birebir bulunmak zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, iktisadi gerçeklere de kapalıdır; iktisadi yokluklara uymalı ve onları karşıtlamalıdır. 3. Adalet Dostluk bu fonksiyonu ile mukannen bir tertip şeşna aldığı toplumsal gereksinimlerı, özü salt bir müsavat düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak asıl kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En güdük teşhismıyla adalet, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) bulunmak üzere iki farklı anlamda kullanılır. Adalet haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet mazmunında kişisel bir özelliği deyimler. şahsiyet her devran haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni katmak yolunda daim ve değanlayışmez bir çaba gösterir. İşte bu gidişat ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile alakalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet konseptı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği ilişik biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar yerında hukuki kadir olarak gır konusu olan adalet de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Topluluk karınindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini karıneren kurallar cümleü olarak haklar, bu değerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve içmek yerinde bulunduğuna bakarak, adaletin böylecene, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında adalet acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü adalet konseptı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm haklar sistemine ve sistemlerine egemen kâin, nesnel ve salt bir kadir niteliğindeki adalettir. Dostluk bir sosyete düzenini karınerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; lüzumlu bulunan düzeni vikaye etmek, gerekse onu değanlayıştirmeyi meşrulaştırmak karınin her devran adalete esasvurulur. Nesnel ve kanun üstü adalet hukukta karşıtmıza müesses haklar düzenlerinin asli örneği, olması gereken haklar mazmunında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, bulunan haklar düzenlerinin kendisine birebir olup olmadığı açısından bir kadir ve değerlendirme ölçüsü olur. Yine bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun görüntülemek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve zararlı karşıtlıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon abra içinde olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Uygun olarak tüm haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai evetşlakin uyacak, hem de bu içtimai yaşamın amerikan barış içinde sürebilmesi karınin bir düzen görünümünü sağlamaya çkızılışacaktır.